Chúng ta hãy cùng nhau đoàn kết, hợp tác để sông Mê Công mãi là dòng chảy của hoà bình, là kết nối sinh tồn, bền vững, thịnh vượng, đến muôn đời các quốc gia, người dân trong khu vực.

Sông Mê Công với chiều dài 4.909 km, bắt nguồn từ vùng núi cao Thanh Hải (Trung Quốc) ở độ cao 5224m, chảy qua tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) rồi  qua các nước Myanma, Thái Lan, Lào, Campuchia, Việt Nam và đổ ra Biển Đông. Với diện tích  lưu vực 795.000 km², hàng năm sông Mê Công sinh ra tổng lượng dòng chảy khoảng 475 tỷ m³  với lưu lượng trung bình đạt 15.000m³/s. Lượng nước phong phú kết hợp với thế năng lớn của dòng chảy đã tạo nên một lưu vực Mê Công có một tiềm năng về thủy điện rất lớn.

(Báo cáo Đánh giá tác động môi trường chiến lược thủy điện dòng chính Mê Công – MRCS, 2010)

Từ nhiều thập niên trước, các nước có tiềm năng thủy điện trong vùng hạ lưu vực Mê Công đã tiến hành nghiên cứu và xây dựng các nhà máy thủy điện trên các dòng nhánh. Đến nay các dự án thủy điện trên các dòng nhánh của sông Mê Công phát triển hết sức mạnh mẽ với 135 dự án (Lào chiếm 100 dự án) trong đó 25 dự án đang vận hành, 13 dự án đang xây dựng và 23 dự án được cấp phép và 74 dự án đang trong giai đoạn nghiên cứu. Ở trên dòng chính, riêng phía Trung Quốc hiện có 4 nhà máy thủy điện lớn đang vận hành, đến năm 2020 sẽ có tổng cộng 8 nhà máy thủy điện lớn được đưa vào khai thác với tổng công suất 15.650 MW và hệ thống hồ chứa có tổng dung tích khoảng trên 40 tỷ m³. Gần đây,đề xuất 11 dự án thủy điện đập dâng có công suất lớn trên dòng chính thuộc Thái Lan, Lào và Campuchia lại tiếp tục được đưa ra xem xét mà dự án gây tranh cãi Xayaburi là một trong số đó.

Mặc dù các dự án thủy điện đều được cho rằng sẽ có những tác động và ảnh hưởng tiêu cực tới các nước hạ lưu, đặc biệt là những ảnh hưởng đến dòng chảy, phù sa và dinh dưỡng, sản lượng thủy sản và sinh kế của người dân ven sông.Nhưng do lợi ích kinh tế nên việc phát triển thủy điện trên lưu vực sông Mê Công vẫn luôn hấp dẫn các nhà đầu tư cũng như chính phủ các nước trong việc khai thác nguồn năng lượng này.

Trước tình hình phát triển thủy điện ồ ạt trên lưu vực, nhằm đáp ứng được mục tiêu của Hiệp định Hợp tác Phát triển Bền vững Lưu vực sông Mê Công năm 1995 (Hiệp định Mê Công 1995), từ năm 2007-2008 Ủy hội sông Mê Công quốc tế (MRC) đã lập Sáng kiến Thủy điện Bền vững (ISH) với mục tiêu chính: “Hỗ trợ các nước thành viên trong việc quyết định Phát triển và Quản lý thủy điện trên cơ sở Quản lý Tổng hợp Tài nguyên nước trên toàn lưu vực, thông qua các cơ chế được thiết lập của MRC và các hệ thống tiêu chuẩn quốc gia, phù hợp với Hiệp định Mê Công 1995“.

 Để đạt được mục tiêu tổng quát đó, 4 nhiệm vụ chính của ISH được đưa ra:

• Tăng cường truyền thông và hợp tác giữa các nước thành viên và các bên liên quan khác trong lĩnh vực phát triển thủy điện ở lưu vực.
• Xây dựng một cơ sở kiến thức (dữ liệu và thông tin) về thủy điện
• Hỗ trợ kỹ thuật cho các cơ quan liên quan của các nước thành viên.
• Xây dựng các biện pháp nhằm nâng cao tính bền vững của các dự án thủy điện.

Một số những đóng góp chính của ISH cho Việt Nam:

• Một báo cáo Đánh giá môi trường chiến lược (SEA) về các đập thủy điện được đề xuất trên dòng chính hạ lưu vực Mê Công, bản SEA này đã chỉ ra rằng còn nhiều yếu tố không chắc chắn trong phát triển thủy điện dòng chính và đề nghị hoãn các quyết định về các đập thủy điện này trong 10 năm để nghiên cứu thêm.
• Cung cấp cho một số cơ quan liên quan một công cụ đánh giá nhanh tính bền vững của thủy điện. Công cụ này có thể được dùng như công cụ kiểm chứng cho các tiến trình đánh giá tác động môi trường và đánh giá môi trường chiến lược.
• Bước đầu chuẩn bị cho việc lập Cơ chế chia sẻ lợi ích (BSM) của dự án thủy điện
• Giúp tăng cường hợp tác với các quốc gia thượng lưu cũng như những lưu vực sông quốc tế khác đặc biệt về vấn đề thủy điện thông qua các chuyến đi thăm thủy điện tại Vân Nam, Trung Quốc và tại một số nước Mỹ La Tinh.

Trong thời gian tới, ISH tiếp tục tập trung vào các hoạt động:

• Tăng cường nhận thức và đối thoại về phát triển thủy điện bền vững. Tiến hành xem xét tính bền vững của các dự án thủy điện ở lưu vực sông Mê Công
• Tăng cường năng lực kỹ thuật và cơ sở dữ liệu hỗ trợ đánh giá tính bền vững trong phát triển thủy điện.
• Tăng cường ứng dụng công cụ phân tích và đánh giá tính bền vững trong lưu vực về phát triển thủy điện.
• Tăng cường ứng dụng các cơ chế tài chính mới đặc biệt là Cơ chế chia sẻ lợi ích (BSM) liên quan tới thủy điện ở Hạ lưu vực Mê Công.