Ngày 24 tháng 6 năm 2024, tại tỉnh Nakhon Ratchasima, Thái Lan, Ủy ban Liên hợp Ủy hội sông Mê Công quốc tế đã tổ chức Phiên họp lần thứ 57. Phiên họp Ủy ban Liên hợp lần này do Thái Lan nước đang giữ chức Chủ tịch Ủy ban Liên hợp chủ trì. Tham dự phiên họp có khoảng 40 đại biểu là Ủy viên Ủy ban Liên hợp Ủy hội sông Mê Công quốc tế từ các quốc gia thành viên Ủy hội, đại diện của các cơ quan, bộ ngành có liên quan, Giám đốc điều hành và các cán bộ, chuyên gia chủ chốt của Ban Thư ký Ủy hội.
Đoàn Việt Nam tham dự Phiên họp gồm đại diện của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Ngoại giao, và Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam do bà Nguyễn Thị Thu Linh, Chánh Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam, Ủy viên Ủy ban Liên hợp Ủy hội sông Mê Công quốc tế làm Trưởng đoàn.
Tại Phiên họp, Ban Thư ký Ủy hội đã báo cáo kết quả việc hoàn thành Báo cáo hiện trạng lưu vực sông Mê Công năm 2023 và bộ bản đồ vùng Hạ lưu vực sông Mê Công; Công cụ dự báo lũ và hạn cho các giai đoạn trung và dài hạn; Cơ chế chia sẻ thông tin số liệu vận hành các công trình khai thác sử dụng nước trên lưu vực; tiến độ thực hiện các Thủ tục sử dụng nước và tham vấn các Dự án thủy điện trên dòng chính sông Mê Công; báo cáo tình hình khí tượng thủy văn và điều kiện môi trường hạ lưu vực sông Mê Công mùa khô năm 2024 và các hoạt động ưu tiên khác của Ủy hội.

Các đại biểu tham dự Phiên họp Ủy ban Liên hợp Ủy hội sông Mê Công quốc tế lần thứ 57.

Tại Phiên họp, các Ủy viên Ủy ban Liên hợp đã đánh giá cao công tác xây dựng Báo cáo hiện trạng lưu vực Mê Công (SoBR) năm 2023, đây là một ấn phẩm quan trọng của Ủy hội, được xây dựng định kỳ 5 năm một lần nhằm cập nhật thông tin về điều kiện hiện trạng và xu thế của lưu vực, đánh giá hiệu quả của các hoạt động hợp tác giữa các quốc gia, xác định các khó khăn, thách thức của lưu vực và các định hướng hợp tác ưu tiên cho giai đoạn 5 năm tới. Báo cáo SoBR năm 2023 đưa ra nhận định về các thay đổi diễn ra trong lưu vực trong giai đoạn 2018-2023, trong đó có các nhận định về điều kiện và các thách thức trên lưu vực tập trung vào 5 lĩnh vực chính bao gồm môi trường, xã hội, kinh tế, biến đổi khí hậu và hợp tác.
Liên quan tới lĩnh vực môi trường, báo cáo ghi nhận dòng chảy sông Mê Công có xu hướng tăng trong mùa khô và giảm trong mùa mưa, và mức độ thay đổi dòng chảy ở các trạm thượng nguồn lớn hơn ở các trạm hạ nguồn. Hiện tượng sụt giảm dòng chảy trong mùa lũ đã làm giảm dòng chảy ngược vào Biển Hồ và giảm sự đóng góp vào dòng chảy mùa khô về Đồng bằng sông Cửu Long, gây gia tăng xâm nhập mặn. Chất lượng nước sông Mê Công về cơ bản vẫn đảm bảo theo quy định của Thủ tục Chất lượng nước (PWQ), tuy nhiên, lượng phù sa về đồng bằng có xu hướng giảm đi rõ rệt. Diện tích các vùng đất ngập nước và sản lượng đánh bắt cá tự nhiên có xu thế giảm đi. Đối với lĩnh vực Xã hội, an ninh nước, năng lượng và lương thực được tăng cường, tỷ lệ đói nghèo giảm tại tất cả các quốc gia, và tỷ lệ lao động làm việc trong các ngành sử dụng nước chính (như ngành nông nghiệp và thủy sản) có xu thế giảm. Đối với lĩnh vực Kinh tế, phát triển kinh tế có sự tăng trưởng mạnh trên lưu vực, đặc biệt với các lĩnh vực thủy điện, trồng lúa và du lịch. Đối với lĩnh vực Biến đổi khí hậu, báo cáo nhận định lưu vực sông Mê Công đóng góp tỷ lệ nhỏ lượng phát thải toàn cầu. Nhiệt độ trên lưu vực có xu hướng tăng, cùng với ghi nhận về mực nước biển dâng, và số ngày mưa có cường độ lớn và rất lớn có xu thế giảm. Đánh giá về lĩnh vực Hợp tác, các quốc gia thành viên của Ủy hội đang duy trì ổn định sự hợp tác trong quản lý và phát triển bền vững tài nguyên nước, và đóng góp tài chính của các quốc gia đang tuân thủ lộ trình đã thống nhất. Các quốc gia thành viên đều đưa ra các cam kết chính trị ở cấp cao nhất về việc sẽ tiếp tục thúc đẩy hợp tác trong thời gian tới.
Tại Phiên họp Ủy ban Liên hợp, Ban Thư ký Ủy hội đã báo cáo hoàn thành việc xây dựng Công cụ dự báo lũ và hạn cho các giai đoạn trung và dài hạn nhằm hỗ trợ các quốc gia thành viên trong công tác dự báo cảnh báo sớm. Ban Thư ký Ủy hội sẽ tiến hành thử nghiệm công cụ này trong mùa lũ năm 2024 để đánh giá, hiệu chỉnh nhằm có thể xuất bản các bản tin dự báo dài hạn nhằm hỗ trợ các quốc gia chủ động xây dựng kế hoạch sử dụng nước và phòng tránh thiên tai hiệu quả. Theo báo cáo của Ban thư ký Ủy hội, mùa khô năm 2024 tiếp tục lại là một năm thiếu nước khá nghiêm trọng trên vùng hạ lưu vực sông Mê Công với hầu hết trạm quan trắc trên dòng chính đều có mức dòng chảy dưới giá trị trung bình nhiều năm. Nguyên nhân là lượng mưa trên lưu vực thiếu hụt khá lớn. Đây chính là nguyên nhân chính gây ra hiện tượng thiếu nước ngọt, mặn xâm nhập vào sâu Đồng bằng sông Cửu Long.
Phiên họp Ủy ban Liên hợp cũng đã thảo luận về Kế hoạch thực hiện chia sẻ thông tin, số liệu vận hành công trình khai thác, sử dụng nước giữa các quốc gia, xác định các công trình sẽ chia sẻ và các loại thông tin, số liệu cần chia sẻ. Kế hoạch thực hiện chia sẻ thông tin số liệu vận hành sẽ được thực hiện tuần tự từ truyền tải dữ liệu từ các đơn vị quản lý vận hành công trình đến hệ thống quản lý thông tin, dữ liệu của Ban thư ký Ủy hội và truyền cho các quốc gia khác. Các quốc gia đã đánh giá cao nỗ lực của Ban Thư ký và khẳng định cam kết trong thực hiện Kế hoạch chia sẻ thông tin, số liệu vận hành các công trình khai thác sử dụng nước trên lưu vực.
Tại Phiên họp, các Ủy viên Ủy ban Liên hợp đã ghi nhận tiến độ thực hiện các Thủ tục sử dụng nước, Tiến độ thực hiện Kế hoạch hành động sau tham vấn (JAP) của các dự án thủy điện dòng chính Pắc Beng, Pắc Lay, Luông Phra-băng, thay đổi thiết kế đối với dự án thủy điện Đôn Sa-hông. Theo thông báo của Ban Thư ký, trong thời gian vừa qua phía chủ đầu tư của các dự án thủy điện của Lào đã chia sẻ thông tin số liệu và chỉnh sửa thiết kế để đảm bảo giảm thiểu các tác động đến hạ du về dòng chảy, thay đổi kích thước, tăng số lượng cống xả sâu để tăng hiệu quả xả bùn cát và thay đổi thiết kế đường dẫn cá để tăng hiệu quả di chuyển của cá qua đập.

Bà Nguyễn Thị Thu Linh, Trưởng đoàn đại biểu Việt Nam phát biểu tại Phiên họp.

Đối với Dự án kênh đào Funan Techo của Campuchia, bà Nguyễn Thị Thu Linh tiếp tục nêu các quan ngại của Việt Nam về tác động của Dự án tới Đồng bằng sông Cửu Long, và đề nghị phía Campuchia chia sẻ các thông tin chi tiết về Dự án, bao gồm Báo cáo khả thi dự án, thông tin về vận hành của 3 cống âu thuyền thuộc Dự án và mong muốn Campuchia sẽ sớm chia sẻ các thông tin chi tiết về mục tiêu và về thiết kế, vận hành của Dự án. Đồng thời, đề nghị Ban Thư ký Ủy hội khẩn trương hoàn thành nghiên cứu về đánh giá tác động của Dự án và các khía cạnh pháp lý của Dự án, đảm bảo tuân thủ các quy định của Hiệp định Mê Công 1995 và Thủ tục sử dụng nước và sớm thông tin kết quả cho các quốc gia thành viên và cộng đồng. Bà Linh cũng đề nghị các quốc gia thành viên cùng hợp tác trong đánh giá tác động và tham vấn Dự án Funan Techo, áp dụng Hướng dẫn đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới của Ủy hội đối với Dự án. Phát biểu tại Phiên họp, ông Surasri Kidtimonton, Tổng Thư ký Văn phòng Tài nguyên nước của Thái Lan, Tổng Thư ký Ủy ban sông Mê Công Thái Lan, Chủ tịch Ủy ban Liên hợp nhiệm kỳ 2024 đã đề nghị Ban Thư ký Ủy hội với tư cách là cơ quan trợ giúp kỹ thuật của Ủy hội cần khẩn trương tiến hành nghiên cứu tác động của Dự án, thực hiện đầy đủ các quy định của Hiệp định Mê Công 1995 và các Thủ tục sử dụng nước và đề nghị các quốc gia thành viên cùng hợp tác trong các hoạt động nghiên cứu về Dự án kênh Funan Techo.
Phiên họp cũng đã thảo luận về tình hình nhân sự và tài chính của Ủy hội, đặc biệt là các giải pháp đổi mới cơ chế tài chính bao gồm việc thiết lập Quỹ Mê Công. Ban Thư ký Ủy hội cũng đã báo cáo tiến độ đánh giá giữa kỳ việc thực hiện Kế hoạch Chiến lược của Ủy hội giai đoạn 2021-2025 và các hoạt động trọng tâm của Ủy hội từ nay đến hết năm 2025.
Dự kiến Phiên họp Ủy ban Liên hợp của Ủy hội sông Mê Công quốc tế lần thứ 58 sẽ được tổ chức vào tháng 9 năm 2024 tại trụ sở Ban Thư ký Ủy hội, Viêng Chăn, Lào.